Umowa przewozu – definicja
W poprzednim wpisie omówiliśmy umowę spedycji, czyli jedną z dwóch umów uregulowanych w kodeksie cywilnym, stosowanych w szeroko rozumianym transporcie. W niniejszym artykule pochylimy się nad umową przewozu, czyli drugą umową uregulowaną w kodeksie cywilnym. Natomiast w kolejnym tekście postaramy się zwięźle przedstawić różnice i podobieństwa pomiędzy umową spedycji a umową przewozu.
Zatem czym jest umowa przewozu i jak została zdefiniowana przez przepisy kodeksu cywilnego?
Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się – w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa – do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.
Umowa przewozu – strony przewozu
Umowę przewozu zawierają przewoźnik oraz podróżny (lub wysyłający). Zarówno dającym zlecenie, jak i przewoźnikiem może być każda osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Przewoźnik musi posiadać status przedsiębiorcy i prowadzić przedsiębiorstwo przewozowe. Brak statusu przedsiębiorcy po stronie przewoźnika spowoduje, że nie będziemy mieli do czynienia z umową przewozu.
Umowa przewozu – istotne postanowienia
Do elementów przedmiotowo istotnych umowy przewozu należą:
- określenie przedmiotu przewozu (osób lub rzeczy),
- określenie wynagrodzenia przewoźnika,
- określenie trasy przewozu, tj. punktu początkowego i końcowego, między którymi ma zostać dokonany przewóz.
Umowa przewozu – forma
Przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają żadnych szczegółowych regulacji dotyczących formy umowy. Umowę przewozu można zawrzeć przez każde zachowanie się stron, które ujawnia ich wolę w sposób dostateczny, nawet ustnie.
W przypadku przewozu osób autobusem czy koleją do zawarcia umowy dochodzi np. przez zakup odpowiedniego biletu.
Umowa przewozu – odrębne regulacje
Przewóz w zakresie poszczególnych rodzajów transportu może posiadać – i najczęściej posiada – swoją odrębną regulację. Jeśli tak nie jest, wtedy w pełni stosuje się zasady określone w Kodeksie cywilnym.
Dalsze regulacje uwzględniają dychotomiczny podział na przewóz osób oraz przewóz rzeczy.
Umowa przewozu – przewóz osób
W przypadku gdy będziemy mieli do czynienia z przewozem osób, umowę z przewoźnikiem będzie najczęściej zawierał podróżny.
Jednym z podstawowych obowiązków przewoźnika w takiej sytuacji jest obowiązek zapewnienia podróżnym odpowiadających rodzajowi transportu warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne.
Pojęcia te nie zostały zdefiniowane, więc mogą konkretyzować się w sposób odmienny, w zależności od rodzaju transportu . Dlatego też warunki bezpieczeństwa i higieny ustala się poprzez określenie standardów bezpieczeństwa kontrolowanych przez właściwe organy. Jak wskazano w orzecznictwie, powyższe normy nakładają na przewoźnika obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa podróży zarówno w odniesieniu do warunków podróży związanych z samym pojazdem, jak i okoliczności zewnętrznych dotyczących zagrożeń ze strony osób trzecich.
Kwestia zapewnienia odpowiednich dla pasażera wygód również będzie uzależniona od rodzaju transportu. Z uwagi na dość ogólny charakter tej części przepisu mogłyby powstać ciekawe stany faktyczne, w których pasażer mógłby występować z określonymi roszczeniami przeciwko przewoźnikowi, np. za brak zapewnienia dostatecznej ilości miejsca, zapewnienia odpowiedniego wyżywienia, a może za brak zapewnienia odpowiednich rozrywek w przypadku korzystania z przewozu o podwyższonym standardzie. W przypadku przewoźników lotniczych często słyszy się o zmniejszaniu ilości wolnego miejsca dla pasażerów, a nawet próbach wprowadzania miejsc stojących! W takich stanach faktycznych mogłoby się okazać, że przewoźnik nie spełniałby dyspozycji chociażby tego przepisu, bo nie zapewniałby wygodnych i bezpiecznych warunków przewozu.
Umowa przewozu osób – bagaż pasażera
Kolejna regulacja dotycząca przewozu osób mówi o bagażu pasażera. Ustawodawca wyróżnia dwie możliwości w zależności od tego, czy pasażer powierzył przewoźnikowi swój bagaż, czy też postanowił sam sprawować nad nim pieczę.
W sytuacji gdy nie powierzamy bagażu (bagaż podręczny), odpowiedzialność przewoźnika za ewentualne szkody wystąpi, gdy będziemy mieli do czynienia z winą umyślną lub rażącym niedbalstwem przewoźnika. Natomiast jeżeli powierzymy swój bagaż przewoźnikowi (bagaż rejestrowy), odpowiedzialność będzie analogiczna jak odpowiedzialność przy przewozie rzeczy, o czym szerzej w dalszej części artykułu.
W związku z powyższym jeżeli np. nasz tablet uległ uszkodzeniu podczas wypadku, sytuacja inaczej będzie się przedstawiać, jeśli trzymaliśmy go w ręku lub w plecaku przy nodze, a inaczej, gdy był w torbie w luku bagażowym.
Umowa przewozu osób – przedawnienie
Odrębnie uregulowano termin przedawnienia roszczeń wynikających z umowy przewozu osób. Termin ten wynosi rok od dnia wykonania przewozu. Natomiast gdy przewoźnik przewozu nie wykonał, termin liczymy od dnia, kiedy miał być wykonany. Termin ten może różnić się również w sytuacji, gdy znajdą zastosowanie odrębne regulacje.
Umowa przewozu – przewóz rzeczy
Nieco odmiennie oraz szerzej postanowiono uregulować kwestie dotyczące przewozu rzeczy. Wysyłający w pierwszej kolejności powinien podać wszystkie niezbędne dane, aby przewoźnik mógł zrealizować usługę, tj. swój adres oraz adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości oraz sposobu opakowania, jak również wartość rzeczy szczególnie cennych.
Podanie danych adresowych wydaje się oczywiste, żeby przewoźnik mógł dostarczyć przesyłkę. Istotny jest również fakt, że z powyższego wynika, iż to na wysyłającym ciąży obowiązek opakowania przesyłki. Opakowanie, które nie będzie właściwe dla danego rodzaju przesyłki, zrodzi po stronie przewoźnika uprawnienie do żądania złożenia oświadczenia przez wysyłającego co do stanu przesyłki. W przypadku gdy braki w opakowaniu będą rażące, przewoźnik będzie mógł odmówić przewozu. Jeśli w takiej sytuacji przewoźnik nie skorzysta z powyższego uprawnienia, to przyjęcie takiej przesyłki bez zastrzeżeń będzie rodziło domniemanie, że znajdowała się w należytym stanie. W razie ewentualnego sporu to na przewoźniku będzie ciążył obowiązek wykazania, że było inaczej.
Umowa przewozu rzeczy – dokumenty
Wszelkie dane, o których mowa wyżej, strony mogą sobie przekazać w dowolnej formie, nawet ustnej. Przewoźnik może zażądać wystawienia listu przewozowego – wtedy wysyłający musi ten dokument wystawić.
List przewozowy jest dokumentem fakultatywnym i nie warunkuje zawarcia umowy przewozu. Jeżeli wysyłający sporządził list przewozowy, to będzie to dowód zawarcia takiej umowy. W ewentualnym postępowaniu sądowym będzie traktowany jak dokument prywatny.
Jeśli dla danego rodzaju transportu lub przesyłki wymagane są jakieś dodatkowe dokumenty, to obowiązek ich przygotowania i wydania spoczywa na wysyłającym. Mogą to być wszelkie dokumenty, które będą wymagane ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne.
W razie niedostarczenia tych dokumentów przewoźnik nie pownosi odpowiedzialności za szkody, które ewentualnie mogłyby powstać z tego tytułu, np. brak możliwości przewiezienia przesyłki przez granicę danego państwa, którego przepisy wymagają dołączenia pewnych dokumentów.
Umowa przewozu rzeczy – odstąpienie od umowy przez wysyłającego
Regulacje dotyczące umowy przewozu przewidują, poza regulacjami ogólnymi, dodatkową możliwość odstąpienia od umowy. Wysyłający będzie miał możliwość od umowy odstąpić, jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu dozna czasowej przeszkody wskutek okoliczności, za które odpowiada przewoźnik. Zatem jeżeli chcemy skorzystać z tego uprawnienia, musi wystąpić czasowa przeszkoda, która uniemożliwia doręczenie przesyłki na czas, a nie trwała przeszkoda. Dodatkowo muszą powstać takie okoliczności, za które odpowiada przewoźnik, a nie wysyłający czy siła wyższa. Okoliczności te nie muszą być zawinione przez przewoźnika, a po stronie wysyłającego nie musi wystąpić szkoda.
Należy pamiętać, że odstąpienie od umowy przewozu oznacza, że przewoźnik musi zaprzestać wykonywania usługi lub w ogóle nie może jej rozpocząć. Niestety nie rodzi to po jego stronie obowiązku dostarczenia przesyłki z miejsca odbioru. Przewoźnik będzie miał również prawo do żądania odpowiedniej części wynagrodzenia za dokonaną część przewozu, jeżeli zdążył ją już wykonać. Natomiast wysyłający będzie miał roszczenie o naprawienie szkody, jeżeli przewoźnik ponosi odpowiedzialność za okoliczności, które były podstawą odstąpienia.
Umowa przewozu – odbiór przesyłki
Przewoźnik jako podmiot pośredniczący między wysyłającym a odbierającym będzie miał również swoje obowiązki względem tego ostatniego, a ten będzie miał swoje uprawnienia. Przede wszystkim przewoźnik musi zawiadomić odbiorcę o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia, czyli ma obowiązek jej awizacji. Forma takiej awizacji jest całkowicie dowolna, chyba że strony postanowiłyby inaczej. Awizacja powinna nastąpić niezwłocznie, co oczywiście nie oznacza „natychmiast”. Rzecz jasna, nie znajdziemy ścisłej definicji tego pojęcia, a orzecznictwo na ten temat jest dość bogate. Nie zagłębiając się w szczegóły, „niezwłocznie” oznacza obowiązek awizacji bez zbędnej zwłoki. Innymi słowy, mowa o realnym terminie, uwzględniającym okoliczności miejsca i czasu.
Odbiorca przesyłki w tej relacji nie jest oczywiście stroną umowy przewozu, ale również będą mu przysługiwały wszelkie uprawnienia. Do takich uprawnień w szczególności można zaliczyć żądanie wydania przesyłki i listu przewozowego, możliwość zgłaszania zastrzeżeń, a także ewentualne dochodzenie roszczeń w związku z nienależytym wykonaniem umowy.
Odbiorca, przyjmując przesyłkę i list przewozowy, zobowiązuje się do zapłaty oznaczonych w liście należności wobec przewoźnika. Należności te są niezależne od należności, które przysługują przewoźnikowi od wysyłającego.
Natomiast gdyby odbiorca odmówił przyjęcia przesyłki lub gdyby przewoźnik z innych przyczyn nie mógł jej doręczyć, to w pierwszej kolejności powinien niezwłocznie powiadomić wysyłającego, aby otrzymać dalsze wskazówki. Jeśli wysyłający w odpowiednim czasie wskazówek nie nadeśle, przewoźnik powinien oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę. Odpowiedni czas będzie oczywiście uzależniony od rodzaju danej przesyłki, ale powinien to być czas mieszczący się w granicach rozsądku.
Jeżeli przy danej przesyłce mielibyśmy do czynienia z przesyłką narażoną na zepsucie albo jeżeli jej przechowanie wymagałoby kosztów, które nie mogą zostać pokryte, przewoźnik może ją sprzedać przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o skutkach zwłoki kupującego z odebraniem rzeczy sprzedanej.
Umowa przewozu rzeczy – ograniczenie odszkodowania
Przepisy kodeksowe przewidują odrębną regulację dotyczącą odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości zwykłej wartości przesyłki, ale jedynie w sytuacji, gdy szkoda wynika z utraty, ubytku lub uszkodzenia tejże przesyłki. W każdym innym przypadku znajdą zastosowanie reguły ogólne odpowiedzialności.
Przez zwykłą wartość przesyłki należy rozumieć przeciętną wartość rynkową, tj. wartość przesyłki według ceny, jaką przedstawia ona dla wszystkich. Nie uwzględnia się w tej sytuacji np. wartości emocjonalnej, którą przesyłka przedstawiała dla poszkodowanego.
Odpowiedzialność trwa od momentu jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy. Jeśli odbiorca odmawia odbioru lub dostarczenie jest z innych przyczyn utrudnione, przewoźnik uwolni się od odpowiedzialności dopiero z chwilą oddania przesyłki na przechowanie, zabezpieczenia jej w inny sposób lub dokonania sprzedaży przesyłki.
Inaczej przedstawia się sytuacja, w której podczas przewozu nastąpi ubytek w przewożonym towarze. Ubytek taki nie powinen przekraczać granic ustalonych we właściwych przepisach, a w przypadku braku takich przepisów – granic zwyczajowo przyjętych (ubytek naturalny). Obecnie brak jest takich przepisów, zatem większe znaczenie będą miały granice zwyczajowo przyjęte. Z uwagi na fakt, że jest to pojęcie nieostre, warto rozważyć umowne uregulowanie kwestii ubytku naturalnego poprzez określenie np. odpowiedniej ilości.
Odmienną odpowiedzialność poniesie przewoźnik w sytuacji utraty, ubytku lub uszkodzenia pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych. Przede wszystkim przewoźnik odpowie za utratę, ubytek lub uszkodzenia, gdy wysyłający podał właściwości przesyłki albo szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
Umowa przewozu rzeczy – dalszy przewoźnik
Przewoźnik przy wykonywaniu umowy przewozu może posłużyć się innym przewoźnikiem i co do zasady będzie odpowiadał za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne czynności. W tej sytuacji nie jest wymagana zgoda wysyłającego, chyba że strony inaczej postanowią w umowie. Dalszy przewoźnik jest stroną umowy jedynie dla pierwszego przewoźnika i nie wstępuje do umowy z wysyłającym.
Odmiennie będzie przedstawiała się sytuacja, gdy dalszy przewoźnik przyjmie przesyłkę na podstawie tego samego listu przewozowego. Wtedy będzie ponosił solidarną odpowiedzialność z pozostałymi przewoźnikami według treści listu wobec wysyłającego i odbierającego. Przewoźnik, który zapłacił odszkodowanie za całość przewozu, będzie posiadał roszczenie regresowe względem przewoźnika ponoszącego odpowiedzialność za okoliczności, z których szkoda wynikła. Jeżeli okoliczności tych ustalić nie można, odpowiedzialność ponoszą wszyscy przewoźnicy w stosunku do przypadającego im przewoźnego. Uwolnić się od odpowiedzialności może przewoźnik, który udowodni, że szkoda nie powstała w momencie wykonywania przez niego przewozu.
Umowa przewozu rzeczy – prawo zastawu
W przypadku, gdyby przewoźnikowi przysługiwały roszczenia z umowy przewozu, w szczególności przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, to przysługuje mu ustawowe prawo zastawu na przesyłce. Zastaw przysługuje na wszystkie rzeczy, które wchodzą w skład przesyłki.
Ustawowe prawo zastawu na przesyłce trwa, dopóki przesyłka znajduje się u przewoźnika lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki przewoźnik może rozporządzać przesyłką za pomocą dokumentów.
Umowa przewozu rzeczy – wygaśnięcie roszczeń wobec przewoźnika
Przepisy określają również moment, w którym wygasają wszelkie roszczenia przeciwko przewoźnikowi wynikające z umowy przewozu. Toteż roszczenia przeciwko przewoźnikowi wygasają na skutek zapłaty należności przewoźnika i przyjęcia przesyłki bez zastrzeżeń. Nie dotyczy to jednak roszczeń z tytułu niewidocznych uszkodzeń przesyłki, jeżeli odbiorca w ciągu tygodnia od chwili przyjęcia przesyłki zawiadomił o nich przewoźnika.
Wobec tego nawet po odebraniu przesyłki odbiorca nie utraci możliwości dochodzenia roszczeń, jeśli będą wynikały z tytułu niewidocznych uszkodzeń przesyłki. W tym jednak wypadku odbiorca musi zachować siedmiodniowy termin.
Przez zapłatę należności należy rozumieć uregulowanie, poza zapłatą przewoźnego, wszystkich pozostałych opłat i wydatków, które przewoźnik poniósł, wykonując umowę przewozu.
Powyższe nie będzie miało jednak zastosowania, gdy szkoda wynika z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.
Warto podkreślić, że powyższa regulacja dotyczy wygaśnięcia roszczeń wobec przewoźnika, a nie wobec stron umowy. Zatem roszczenia przewoźnika względem wysyłającego i odbiorcy na tej podstawie nie wygasają.
Umowa przewozu rzeczy – przedawnienie
Odnośnie do umowy przewozu rzeczy ustalono inne terminy przedawnienia niż przewidziane na zasadach ogólnych. Roszczenia z tytułu umowy przewozu przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki. Natomiast w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem, termin liczymy od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona. Termin ten nie ulegnie zmianie, nawet gdy strony tak postanowią.
Krótszy termin został przewidziany na dochodzenie roszczeń przysługujących przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki. Dotyczy to obu sytuacji, tzn. gdy mamy do czynienia z ponoszeniem odpowiedzialności przez przewoźnika za pozostałych jak za działania własne, jak również w przypadku odpowiedzialności solidarnej przewoźników. Takie roszczenia przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.).
Mam nadzieję, że artykuł okazał się dla Ciebie przydatny. Jeżeli tak było, polub Nas na Facebooku – Kancelaria Prawna Grabek Gróndwald. Dla Ciebie to jedno kliknięcie, a dla mnie to potwierdzenie, że moja praca jest wartościowa.
Radca prawny Gabriel Gróndwald
Kancelaria Prawna Grabek Gróndwald | legalgg.pl | kancelaria@legalgg.pl
Kancelaria świadczy usługi prawne z zakresu prawa przewozowego oraz prawa transportowego. Nasze doradztwo obejmuje wszystkie pola działalności przedsiębiorstw z sektora transportowego – https://legalgg.pl/prawo-transportowe-kancelaria/